Rijnhuizen ligt direct aan het Merwedekanaal en biedt uitzicht op de overwegend historische bebouwing van het oude dorp Jutphaas aan de overkant. Niet voor niets werd een deel van Jutphaas in 2011 aangewezen als gemeentelijk beschermd dorpsgezicht. Wie er een fiets- of wandeltocht maakt komt er onder andere het voormalige raadhuis tegen op de Herenstraat 9, met zijn rijk geornamenteerde neorenaissance voorgevel.  

Van kerspel tot dorp
Het grondgebied van het vroegere dorp Jutphaas was, zo blijkt uit informatie op de website van de Historische Kring Nieuwegein, zo’n 150.000 jaar geleden al bewoond. De naam ‘Jutphaas’ komt echter pas in 1165 beeld in een oorkonde over de kerspel (een woongemeenschap met een eigen kerk) waarvan ‘Dirk van Jutfaes’ de ambachtsheer was. Als gehucht blijkt Jutphaas dus veel ouder, maar van die historie is helaas nauwelijks iets bekend. Het uiteindelijke dorp is ontstaan rondom de kerk op het Kerkveld, die daar omstreeks de 12e eeuw zeker heeft gestaan. Op de huidige begraafplaats staat nog een gebouwtje dat als ingang deel uitmaakte van de vroegere kerk. Vastgesteld is dat het uit de 12e eeuw stamt. De eerste dorpsbewoners waren vrijwel zeker boeren, die vanaf de 12e eeuw percelen woeste grond in erfleen kregen om die te ontginnen.

Sporen uit het verleden
Als met de ontginning van het Nedereind wordt begonnen, is die van het Overeind reeds voltooid. Veel sporen uit het verleden zijn geënt op het waterlandschap van Jutphaas: de oude bruggenhoofden van de verdwenen Rijnhuizerbrug, Doorslagbrug en Geinbrug, en de oude weggetjes en dijken als de Randijk en Galecopperdijk. De Rijnhuizerbrug vormde een vaste oeververbinding sinds de 12e eeuw, toen het Nedereind werd ontgonnen. Frederik Hendrik liet op die plek twee aarden wallen bouwen om bij inundaties de hooggelegen Overeindseweg te kunnen verdedigen. In de 19e eeuw werd daar het Fort Jutphaas gebouwd, dat in de 2e wereldoorlog de belangrijkste radiozendpost van de Duitse Kriegsmarine was. De rijke historie van Jutphaas eindigt waar de geschiedenis van Nieuwegein begint; op 1 juli 1971.

Beschermd dorpsgezicht
Op 21 december 2011 wordt een deel van Jutphaas aangewezen als gemeentelijk beschermd dorpsgezicht. Het wordt beschouwd als een karakteristieke dorpskern met een hoge historische waarde. Verschillende karakteristieke panden in Jutphaas zijn bewaard gebleven en in het gebied liggen diverse gemeentelijke en rijksmonumenten. Door een deel van Jutphaas aan te wijzen als beschermd dorpsgezicht wil de gemeente Nieuwegein de identiteit van dit deel van Nieuwegein behouden voor toekomstige generaties. Het als beschermd dorpsgezicht aangewezen gebied bestaat uit het gebied Herenstraat-Utrechtsestraatweg tussen de Buxtehudelaan en de Schoolstraat. Vooral de samenhang van de lintbebouwing, de dijk en de vaart, de kleinschaligheid van de panden en de ‘stadse’ architectuur van onder andere het raadhuis zijn daarbij bijzonder.

Voorzieningen in de buurt
Net als het imposante Fort Jutphaas in Rijnhuizen is ook menig pand langs de Herenstraat, aan de overkant van het Merwedekanaal, terug te vinden op de lijst van Rijksmonumenten. Alleen dat al maakt een oversteek naar het voormalige dorp meer dan de moeite waard. Daarnaast is er een aantal leuke winkeltjes en gezellige horeca gevestigd, wat ook geldt voor de Nedereindseweg, die vanaf het Merwedekanaal helemaal doorloopt richting Achthoven. Op fietsafstand vanaf Rijnhuizen is langs de Nedereindseweg ook het Nedereind Winkelcentrum te vinden. Redelijk wat voorzieningen dus dicht in de buurt en dat alles in een overwegend landelijke omgeving. Een niet te onderschatten toegevoegde waarde voor het gebied Rijnhuizen.