Midden in Rijnhuizen schittert nog een van de weinig overgebleven kastelen en landgoederen van het gebied. Het gaat om kasteel Rijnhuizen, dat samen met de inmiddels verdwenen kastelen Wijnestein, Plettenburg en Vroonestein ooit een kastelenlint vormde langs de Jutphasewetering. Vanaf de huidige Herenstraat kijk je uit op dit kasteel, omringd door een bosrijk landschap, waar onder andere de ‘braamsroute’ is uitgezet. Deze route neemt je mee langs eiken van meer dan 250 jaar oud en een tuin verrijkt met negentiende eeuwse kunst. In het gebied zijn bovendien meer dan veertig verschillende soorten broedvogels gesignaleerd en zijn er veel soorten stinzeplanten te bewonderen.

Kasteel Rijnhuizen kent een lange en roerige geschiedenis. Deze geschiedenis begint in het midden van de dertiende eeuw, wanneer de familie Van Rijn opdracht geeft tot het bouwen van een aantal kastelen, waaronder Rijnhuizen. Daarvoor stond op diezelfde plek een houten huis, gesticht door Dirk van Jutfaes, de eerste ambachtsheer van het dorp.

Sinds de bouw is het kasteel meerdere malen vernield en weer opgebouwd. Op 10 oktober 1481 gaat het voor het eerst goed mis. De Utrechtse bisschop David van Bourgondië geeft de opdracht om het Nedereind in Jutphaas te veroveren. Joost van Lalaing, dan stadhouder van keizer Maximiliaan, voert deze taak vol vuur uit. Met een bende van vierduizend woeste mannen plundert hij alles wat op zijn pad komt, waarbij huizen en kastelen in brand worden gestoken. Ook kasteel Rijnhuizen gaat in vlammen op. Om de status van de familie hoog te houden, bouwt kasteelheer Adriaan van Rijn van Jutfaes het kasteel weer op. Vijftig jaar later, in 1528, herhaalt de geschiedenis zich echter weer. Wederom is het de bisschop van Utrecht, nu Hendrik II, die opdracht tot vernietiging geeft. Ook nu besluit de eigenaar om het kasteel te herstellen.

Johanna (Anna) van Rijn, overleden in 1607, is de laatste telg van het geslacht Van Rijn die het kasteel in bezit heeft. Na haar overlijden koopt Hendrik van Tuyll van Serooskerken het kasteel aan. Na diens overlijden laat zijn zoon en erfgenaam, Reinoud van Tuyll van Serooskerken, het kasteel tot de grond toe afbreken om het, geheel volgens de mode van die tijd, in sterk classicistische stijl weer op te bouwen. In 1640 is het nieuwe kasteel gereed. Sindsdien is er weinig meer aan de uiterlijke kenmerken van het kasteel veranderd.

Het is echter nog niet gedaan met de onrust. In 1672 trekt de koning van Frankrijk, Lodewijk XIV, Nederland binnen met als doel het land te annexeren. Kasteel Rijnhuizen, inmiddels van eigenaar veranderd, wordt al snel door de Fransen bezet, waarna het wederom flink lijdt onder de door hen aangerichte schade. Na vertrek van de Fransen keert jonkheer Louis de Geer, de rechtmatige kasteelheer, terug naar Rijnhuizen. Ook hij geeft de moed niet op en herstelt het kasteel weer in oude luister.

Na het overlijden van Louis de Geer blijft kasteel Rijnhuizen nog acht generaties lang in het bezit van zijn familie. De laatste eigenaraar, jonkvrouwe Ada Matilda Rutgers, biedt ten slotte het kasteel samen met het omliggende landgoed te koop aan het Rijk in 1958. Het Rijk geeft het in bruikleen aan de Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie (FOM). De spiegelende bol in het gazon is nog een overblijfsel van experimenten die in het laboratorium werden uitgevoerd. Sinds 2016 is het weer in particulier bezit en wordt het soms opengesteld voor bezoekers, waar men de kans krijgt om ook het bijzondere interieur van het kasteel te bewonderen.

Afbeelding:
Luchtfoto Kasteel Rijnhuizen, via: Historische Kring Nieuwegein

Bronnen:
Canon van Nederland, Rijnhuizen verkocht aan het Rijk. Fundamenteel Onderzoek der Materie. 1958. https://www.entoen.nu/nl/utrecht/regio-zuidwest/nieuwegein/rijnhuizen-verkocht-aan-het-rijk.

Daalhuizen, P.M., Historische Kring Nieuwegein/Museum Warsenhoeck, overgenomen uit: Op stap in Nieuwegein. Nieuwegein: Lionsclub Nieuwegein.

Groot, B., Bikker, A., Veenendaal, M. van, FOM-Instituut voor Plasmafysica Rijnhuizen, Bezoekersgids: Landgoed Rijnhuizen, 2010.

Stenvert, R., e.a., Rijksdienst voor de Monumentenzorg i.s.m. dbnl, Monumenten in Nederland. Utrecht. Zwolle: Waanders Uitgevers, 2010.